De lichamelijke seksuele ontwikkeling van mensen begint al voor de geboorte. Zo worden bijvoorbeeld de geslachtsorganen ontwikkeld terwijl het kindje in de buik groeit. Kinderen groeien niet alleen in de lengte, maar ook op seksueel gebied ontwikkelen ze zich stapsgewijs.
Seksuele ontwikkeling gaat over meer dan alleen seks. Het gaat ook over veel meer. Zo kun je denken aan liefde, vriendschap en intimiteit. De verschillen tussen de genders en sekse, het ontdekken van je eigen lichaam en wat je wel of niet wilt horen hier ook bij. Seksuele ontwikkeling gaat over ontwikkelen en experimenteren en over het aangeven van je wensen en grenzen. Gelukkig zijn met je eigen lichaam is ook onderdeel van de seksuele ontwikkeling. En zo zijn er nog veel meer dingen waaraan je kan denken bij de seksuele ontwikkeling. Hier gaan we iets dieper op in.
Verschillende fases
Iedere leeftijdsfase van kinderen en jongeren staat voor zijn eigen ontdekkingen. In grote lijnen doorlopen kinderen in hun ontwikkeling dezelfde stappen. Het ene kind is wat eerder met sommige stapjes dan het andere kind. Dat zie je bijvoorbeeld ook wanneer kinderen leren lopen of praten; de één doet dat eerder dan de ander. En dat is heel normaal, ook als het over de seksuele ontwikkeling gaat.
Hoe die grote lijnen eruit zien, staat hieronder beschreven. De informatie die je hier leest, is grotendeels afkomstig van Rutgers Nederland.
Tussen 0 en 4 jaar
Het is heel belangrijk om baby’s liefde te geven en te knuffelen, zodat ze veiligheid en vertrouwen ervaren en zo een goede seksuele ontwikkeling kunnen doorlopen. Dit draagt bij aan een goed gevoel van hun eigen lichaam en dat van anderen. Liefde geven en knuffelen helpt bij een positieve hechting.
Kinderen in deze leeftijdsfase ontdekken het eigen lichaam. Ze zijn heel nieuwsgierig. Ze doen dit door te kijken en te voelen. Bijvoorbeeld bij het verschonen van de luier met een hand aan het eigen geslachtsdeel zitten. Het is heel normaal dat kinderen aan hun geslachtsdelen zitten, dit vinden veel kinderen fijn. Ze doen dit niet om klaar te komen en het heet daarom geen masturbatie. Tot hun zevende jaar hebben kinderen geen seksueel idee bij hun penis of vulva (vagina). Als een kind bijvoorbeeld kijkt naar hoe een ander kind plast, is dat tot zeven jaar pure nieuwsgierigheid. Dit hoort bij ontdekken door te kijken.
Ook wordt in deze leeftijdsfase het verschil tussen jongens en meisjes duidelijk, vooral gebaseerd op het uiterlijk en wat hij of zij doet. Voorbeeld: een jongen doet stoer of heeft kort haar, een meisje heeft lang haar en speelt met poppen.
In deze fase kan ook de “vieze woorden fase” beginnen. Dat kunnen worden als “poep” of “plas” zijn, maar ook meer seksuele woorden (zoals “piemel” of “lul”). Dit kan betekenen dat het kind met deze onderwerpen bezig is, maar het kan ook komen doordat het kind gemerkt heeft dat het reacties krijgt van volwassenen. Sommige volwassenen lachen hier bijvoorbeeld om, dat werkt belonend voor het kind, waardoor het ermee door zal gaan.
Van 4 tot 6 jaar
Van 4 tot 6 jaar staat de seksuele ontwikkeling in het teken van regels leren.
De fase waarin kinderen ‘vieze woorden’ gebruiken kan nog doorgaan en zal nog meer gericht zijn op het uitlokken van een reactie. Het kan ook zo zijn dat kinderen vieze woorden gebruiken als scheldwoorden. Het is dan goed om ze uit te leggen dat dit niet de bedoeling is. Ze gaan steeds beter doorhebben wat wel en niet mag.
Kinderen kunnen ‘doktertje’ of ‘vadertje en moedertje’ met elkaar spelen. Dit doen zij om te ontdekken hoe andere kindjes eruit zien. Zo zien ze wat de verschillen tussen jongenslichamen en meisjeslichamen zijn. Ook kan het zo zijn dat kinderen naspelen wat ze bij hun ouders of andere volwassenen hebben gezien. Volwassenen kunnen kinderen leren om ‘veilig’ doktertje te spelen. Hierbij kun je denken aan:
- doe het alleen als je het allebei leuk vindt en wil;
- doe het niet omdat anderen het ook doen;
- doe het alleen op een plek die ervoor geschikt is (liever niet in de poppenhoek op school bijvoorbeeld);
- doe de ander geen pijn;
- stop geen voorwerpen in lichaamsopeningen;
- maak afspraken waar de ouders ook achter kunnen staan (bijvoorbeeld “onderbroekjes aanhouden”).
Ook zijn kinderen erg nieuwsgierig naar hoe kindjes worden gemaakt. De vraag die zij daarbij kunnen stellen, is “Waar komen baby’s vandaan?”. Het is voor opvoeders goed om voorbereid te zijn op deze vraag. Weet wat je wilt gaan antwoorden. Hierbij kun je gebruik maken van boekjes die passend zijn bij de leeftijd van de kinderen.
In deze leeftijdsfase zijn kinderen ten slotte nog bezig met de verschillen tussen genders en sekse. Zoals bij 0-4 jaar beschreven staat, richten kinderen zich op uiterlijke kenmerken en stereotyperingen om mensen in hokjes in te delen. In deze leeftijdsfase zien ze echter dat er meer mogelijkheden zijn en leren ze misschien ook mensen kennen die niet precies binnen deze hokjes passen.
Van 6 tot 9 jaar
Veel kinderen tussen de 6 en 9 jaar zijn wel eens verliefd geweest. Vaak is dat op iemand uit de klas of een meester of juf. Dat betekent vaak dat ze iemand lief vinden en graag bij diegene willen zijn. Het verschil tussen vriendschap, verkering en houden van, wordt steeds duidelijker.
Kinderen in deze leeftijdsfase hebben vaak vriendjes van hetzelfde geslacht. Als kinderen van verschillende sekse samen spelen, kunnen ze dit spannend vinden. Ze gedragen, uiten en kleden zich meer zoals zij denken dat kinderen van hetzelfde geslacht zich horen te gedragen. Ze worden zich steeds bewuster van de meningen van anderen en hoe anderen van hen denken. Ze kunnen daardoor hun gedrag aan gaan passen aan wat zij denken dat er van hen verwacht wordt.
Vanaf ongeveer 7 jaar ontdekken kinderen dat geslachtsdelen ook een seksuele functie hebben. Ze zijn daar nieuwsgierig naar en willen graag naar hun eigen geslachtsdeel kijken of deze aanraken. Ook het kijken naar andermans geslachtsdelen vinden ze interessant. Het is belangrijk om kinderen te leren wat zij wel mogen doen op dit gebied. Bijvoorbeeld aan hun eigen geslachtsdeel zitten als ze alleen op hun eigen kamer zijn of in de badkamer zijn.
De groepsnorm is hetero-gericht. Dat betekent dat het ‘normaal’ wordt gevonden dat meisjes op jongens vallen en jongens op meisjes. En ook dat meisjes lang haar hebben en jongens niet met poppen horen te spelen. Homoseksualiteit (jongens die op jongens vallen en meisjes op meisjes) is in deze leeftijdsfase een belangrijk onderwerp van gesprek. Homoseksualiteit wordt in deze fase door de groepsnorm niet geaccepteerd. Aan grapjes over homoseksualiteit moeten grenzen gesteld worden of ze moeten verboden worden, om ervoor te zorgen dat ze een andere norm meekrijgen. Het toelaten van grapjes of mee lachen kan ervoor zorgen dat kinderen niet durven te vertellen dat ze homoseksueel zijn. Voor meer informatie over homoseksualiteit kijk bij Diversiteit.
Van 9 tot 12 jaar
Kinderen tussen de 9 en 12 jaar ontwikkelen schaamtegevoelens. Liepen meisjes bijvoorbeeld eerst nog alleen in een zwembroekje op het strand, dan bestaat nu de kans dat zij ook een bovenstukje of een badpak aan willen. Of vonden kinderen het prima om zich te verkleden waar andere mensen bij waren, kunnen ze dat nu liever afgezonderd doen.
De puberteit staat voor de deur. Ze worden steeds nieuwsgieriger naar seks en krijgen voor het eerst verkering. Misschien worden er al eens gekust. De nieuwsgierigheid naar seks kan ervoor zorgen dat ze vragen over seks gaan stellen. Op internet zijn filmpjes te vinden die ouders samen met hun kinderen kunnen kijken. Ook kunnen kinderen zelf op zoek gaan naar antwoorden, bij vrienden of op het internet.
Ook beginnen de eerste lichaamsveranderingen plaats te vinden. Jongens krijgen schaamhaar, een lagere stem, ervaren hun eerste zaadlozing en kunnen baardgroei krijgen. Bij meisjes beginnen de borsten zich te ontwikkelen, krijgen schaamhaar, bredere heupen en kunnen voor het eerst ongesteld worden. Deze bijna-pubers worden onzeker over hun lichaam, wat gepaard kan gaan met extreme preutsheid (verlegen worden over seks en hun lichaam).
Van 13 tot 15 jaar
Tussen de 13 en 15 jaar kun je spreken van echte pubers. Jongeren willen meer zelfstandig zijn en daardoor willen ze niet meer alles van hun ouders horen. Ook de mening van vrienden vinden ze steeds belangrijker. Ook worden ze gevoeliger voor afwijzing en kritiek, wat ze vatbaar kan maken voor groepsdruk.
Jongeren gaan zelf op zoek naar informatie over seks op internet. Regelmatig doen ze dit met vriendjes of vriendinnetjes, in plaats van het aan de ouders te vragen. Ze krijgen seksuele interesse in leeftijdgenoten en veel jongeren tongzoenen voor het eerst.
De seksuele voorkeur wordt verder ontwikkeld; op wie val je? Jongeren delen deze informatie doorgaans eerder met hun vrienden dan met hun ouders. Sommige jongeren kiezen ervoor hier (nog) helemaal niet over te spreken.
35% van de jongens en 6% van de meisjes tussen de 12 en 14 jaar doet aan zelfbevrediging.
Pubers in deze leeftijdsfase ontwikkelen een eigen mening en gedachten over hoe ze seks en verliefdheid willen ervaren. De peergroep (groep leeftijdgenoten/vrienden) van de puber is heel belangrijk bij het vormen van deze meningen en seksueel gedrag. Bijvoorbeeld: Als een vriendin al seks heeft gehad, kan dit ervoor zorgen dat de jongere ook seks wil hebben om erover mee te kunnen praten, terwijl ze hier misschien nog helemaal niet aan toe is. Daarom is belangrijk om goed te monitoren of de peergroep wel goed bij de puber past en hier open met de jongere over in gesprek te gaan.
In deze leeftijdsfase kunnen jongeren zich ook afvragen of zij passen in het lichamen waarin zij geboren zijn. Ben ik wel een meisje of jongen? Voor meer informatie daarover, kijk je bij Diversiteit.
Bron| 2016. Rutgers Kenniscentrum Seksualiteit, Seksuele ontwikkeling van kinderen 0-18 jaar
Van 15 tot 19 jaar
Jongeren van 15 tot en met 18-jarigen oefenen met relaties. Zij maken de keuze om wel of geen seks te hebben. Een grote groep jongeren doet aan zelfbevrediging. Ook heeft een groot deel van deze jongeren voor het eerst seks; denk aan zoenen, voelen, strelen, vingeren, aftrekken, orale seks (met de mond) en/of penetratie (piemel in vagina). Er is ook een groep jongeren die wachten met het hebben van seks, tot ze getrouwd zijn bijvoorbeeld. Ze bespreken met elkaar wat ze wel en niet leuk vinden in relaties en vriendschappen. En ze hebben vaak duidelijkheid over hun seksuele voorkeur; ze weten of ze hetero, bi, homo, lesbisch, panseksueel of iets anders zijn. Dit is een belangrijke en spannende periode. De ondersteuning van ouders en vrienden is hierin belangrijk.
Pubers in deze leeftijdsfase ontwikkelen een eigen mening en gedachten over hoe ze seks en verliefdheid willen ervaren. De peergroep (groep leeftijdgenoten/vrienden) van de puber is heel belangrijk bij het vormen van deze meningen en seksueel gedrag. Bijvoorbeeld: Als een vriendin al seks heeft gehad, kan dit ervoor zorgen dat de jongere ook seks wil hebben om erover mee te kunnen praten, terwijl ze hier misschien nog helemaal niet aan toe is. Daarom is belangrijk om goed te monitoren of de peergroep wel goed bij de puber past en hier open met de jongere over in gesprek te gaan.
Social media speelt een grote rol in het leven van pubers. Ze gebruiken het om informatie op te zoeken, maar ook om te flirten en in contact te komen met anderen. Dat pubers aan sexting doen, is iets van deze tijd. Ook hierbij is het belangrijk om in gesprek te gaan. Pubers maken hun eigen keuzes, leer ze dat ze ook online keuzes hebben. Wil ik wel aan sexting doen? Wil de ander wel aan sexting doen? En hoe ga ik om met ontvangen materiaal?
Pubers hebben vaak nog wat moeite met het herkennen, aangeven en respecteren van grenzen. Dit kan leiden tot misverstanden en misschien zelfs wel ongewenste seksuele ervaringen. Het is goed om ook dit te bespreken.
In deze leeftijdsfase kunnen jongeren zich ook afvragen of zij passen in het lichamen waarin zij geboren zijn. Ben ik wel een meisje of jongen? Voor meer informatie daarover, kijk je bij Diversiteit.
Bron| 2016. Rutgers Kenniscentrum Seksualiteit, Seksuele ontwikkeling van kinderen 0-18 jaar